Historia

Swoje początki Starachowicka Kolej Dojazdowa zawdzięcza zakładom przemysłowym licznie lokalizowanym w okolicach Starachowic i Iłży. Pierwsza wąskotorowa linia o długości około 30 km i szerokości toru 750 mm połączyła Wielki Piec w Starachowicach z tartakiem w Bugaju oraz kilkoma okolicznymi kopalniami. Używana była również do transportu drewna z okolic Lubieni. Druga wojna światowa "podzieliła" linię pomiędzy Lasy Państwowe i Zakłady Starachowickie. Przewożono wtedy głównie drewno oraz rudę żelaza.

Po roku 1945 podjęto decyzję o wybudowaniu kolei dojazdowej, która wykorzystując fragmenty istniejącego już torowiska dotrze ze Starachowic do Iłży. Budowa 20-kilometrowego szlaku zakończyła się 1950 roku.

Podstawowym taborem na kolei starachowickiej były parowozy Px2 oraz Tx28. Do transportu używano kilkudziesięciu wagonów towarowych oraz kilka wagonów towarowo-osobowych, tzw. Towosów. W roku 1955 do Starachowic dotarły pierwsze parowozy Px48 i Px49 z Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie. Kolej otrzymała również dwa parowozy Pxu pochodzące z dostaw UNRRA. Wkrótce przybyły także parowozy Px29 produkowane w Warszawskiej Spółce Akcyjnej Budowy Parowozów. W roku 1956 do Starachowic przesłano 7 używanych wagonów osobowych z Jabłonowskiej Kolei Dojazdowej, a także 4 nowe wagony osobowe typu 1Aw wyprodukowane w świdnicy. Dziewięć lat później na Starachowickiej Kolei Dojazdowej eksploatowano już 10 wagonów typu 1Aw.

Głównym zadaniem kolejki było przewożenie rudy żelaza, drewna oraz wapna z okolic Iłży. Ruch pasażerski był równie ważny o czym świadczą zachowane rozkłady. W okresie świetności do Iłży docierały dwa pociągi dziennie, które dowoziły pracowników do kopalń i zakładów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie linii.

Lata 60. to początek powolnej agonii Starachowickiej Kolei Dojazdowej. Zakłady "Zębiec" w Lubieni, dotychczas jeden z ważniejszych klientów kolejki, zbudowały bocznicę normalnotorową. Do połowy lat 70. przewozy spadły to zatrważającego poziomu. Komunikacja samochodowa przyczyniła się do spadku przewozów pasażerskich, a następnie do zawieszenia połączeń 1 września 1986 roku. Ratunkiem dla kolei miało być wprowadzenie przewozu normalnotorowych wagonów na transporterach, co skracało czas transportu oraz zmniejszało koszty przeładunku na stacji stycznej z koleją normalnotorową. Rzeczywiście, przewóz masy towarowej znaczącą wzrósł. W 1978 roku rozpoczęto dostawy lokomotyw Lyd1 produkowanych, podobnie jak parowozy Px48, w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Chrzanowie. W latach 1987-90 do Starachowic przesłano 3 lokomotywy Lxd2. W roku 1990 wprowadzono pociągi turystyczne na zamówienie, nie cieszyły się jednak dużym zainteresowaniem.

Mimo, iż przewozy towarowe utrzymywały się na przyzwoitym poziomie, podjęto decyzję o zamknięciu Starachowckiej Kolei Dojazdowej z dniem 1 stycznia 1994 roku. W 1993 roku linia została wpisana do rejestru zabytków. Rok później tabor został przetransportowany na Jędrzejowską Kolej Dojazdową.

Wkrótce pojawiła się możliwość przejęcia linii ze Starachowic do Iłży przez samorząd. Zainteresowana była tym Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych. Podjęte przez nią działania doprowadziły do przekazania kolei Starostwu Starachowickiemu w styczniu 2003 roku. 10 stycznia starostwo powierzyło prowadzenie ruchu Fundacji. W sierpniu 2003 roku ruszyły pierwsze prace przy udrażnianiu mocno zdekompletowanego szlaku. W kwietniu sprowadzono lekką lokomotywę Wls75. W chwili obecnej prowadzone są prace w celu przywrócenia przejezdności do Iłży, jednak z uwagi na liczne kradzieże pociągi docierają tylko do Lipia, gdzie wybudowano tymczasową mijankę.

Monografia powstała na podstawie strony Fundacji Polskich Kolej Wąskotorowych: www.fpkw.pl